Wat is pensverzuring?
Er is sprake van pensverzuring of pensacidose wanneer het evenwicht in de pens van de koe verstoord is. In de pens zitten actieve micro-organismen (pensflora) die helpen het vezelrijke voedsel te verteren en om te zetten in voedingsstoffen als vluchtige vetzuren en eiwitten. Voor een efficiënte melkproductie is het dus belangrijk om de pens gezond te houden. Vooral bij hoogproductief melkvee ligt pensverzuring altijd op de loer.
Bicarbonaat als natuurlijke buffer
In een gezonde pens is er sprake van evenwicht. Bij de verteringsprocessen ontstaan in de pens vluchtige vetzuren. Deze worden via de penswand opgenomen in het bloed en zijn voor de koe een belangrijke energiebron. Een overschot aan vluchtige vetzuren in de pens werkt echter verzurend en is zeer schadelijk voor de pensflora. Dat effect wordt gecompenseerd door het speeksel van de koe, dat van nature de bufferende stof bicarbonaat bevat.
Koeien hebben een zeer gevoelige pens
Pensacidose ontstaat bij een verstoring van het evenwicht tussen aanmaak en opname van vetzuren. Pensverzuring ligt altijd op de loer. Zelfs de geringste verandering in het rantsoen kan het evenwicht in de pens verstoren. Met de juiste voedingsmaatregelen is het mogelijk pensverzuring te voorkomen.
Symptomen van pensverzuring
Klinische symptomen
De meest voorkomende vorm is subklinische of subacute pensverzuring, ook wel SARA genoemd (Sub Acute Ruminal Acidosis). Pensacidose kan met verschillende symptomen gepaard gaan:
- Verminderde en onregelmatige eetlust en voederefficiëntie,
- Verlaagde melkproductie (-2,7 kg Plaizier 2009) en verlaagd botervetgehalte (-3 g/kg Plaizier 2009),
- Verminderde herkauwactiviteit (minder dan 50% van de koeien herkauwt in rust),
- Darmverzuring, met fibrine in de mest
- Mest met onverteerd voedsel
- Infecties: leverabcessen en septische gevolgen
- Klauwbevangenheid
- Algemene slechte conditie, gewichtsverlies, likken aan urine en muren, overmatig kwijlen tijdens het herkauwen en verlies van herkauwproppen.
Oorzaken van pensverzuring
Door de accumulatie van zuren, en dan vooral vluchtige vetzuren en melkzuur, daalt de pH in de pens. Die accumulatie is het gevolg van verschillende verschijnselen, die al dan niet samen kunnen optreden. Bij hoogproductief melkvee ligt pensverzuring altijd op de loer. In de volgende omstandigheden is het risico extra hoog:
- Er wordt te veel zuur geproduceerd in de pens doordat het dier te veel of te snel eet, of doordat het te veel fermenteerbaar voer krijgt (bv. granen) of in het algemeen te veel voer.
- Te snelle overgangen: overgangen worden het best gespreid over 3 tot 6 weken.
- Onvoldoende herkauwing en speekselvorming, waardoor de speekselbuffers verkleinen; dit komt voor bij een gebrek aan effectieve vezels of wanneer de dieren hun voedsel kunnen selecteren.
- Omgevingsfactoren met een negatieve invloed op de pH in de pens: te weinig tijd om te herkauwen, gebrek aan comfort, hitte, stress.
Omdat hoogproductief melkvee veel energie nodig heeft, bevat hun rantsoen grote hoeveelheden snel fermenteerbare koolhydraten (krachtvoer). Dat gaat helaas ten koste van de cellulose, want vezelrijke producten zijn minder rijk aan energie.
De vicieuze cirkel van acidose
Wanneer het dier krachtvoer eet, worden er sneller vluchtige vetzuren geproduceerd dan het pensslijmvlies kan opnemen of het bicarbonaat in het speeksel kan neutraliseren, met verzuring als gevolg. Bovendien stimuleren vezelarme rantsoenen onvoldoende het herkauwen en de speekselvorming, zodat de koe niet op natuurlijke wijze de normale pH in de pens (6-6,4) kan herstellen. Zo verhoogt het risico op verzuring nog meer.
In de eerste lactatiefase zijn koeien gevoelig voor pensacidose. De pens moet zich aanpassen aan grote veranderingen in het rantsoen.
Koeien zijn zeer gevoelig voor hittestress. Zodra het kwik boven de 20 graden Celsius klimt, kunnen ze er last van krijgen. De temperatuur-vochtigheidsindex of TVI, die ook rekening houdt met de luchtvochtigheid, is hier nog relevanter: vanaf 68 TVI is er sprake van hittestress.
Bij weidend vee vinden grote overgangen plaats gedurende het seizoen, doordat de voedingswaarde van weidegras verandert. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de opname van droge stof uit gras in combinatie met krachtvoer.
De voedingswaarde kan van kuil tot kuil aanzienlijk verschillen.
Hoe detecteert u verzuring bij weidend vee?
Verzuring komt redelijk vaak voor bij weidend vee, maar is moeilijk te detecteren. De volgende symptomen kunnen op verzuring wijzen:
- Een lager melkvet- of botervetgehalte is het eerste waarschuwingssignaal
- Een hoger risico op kreupelheid
- Een lagere melkproductie
- Dunne, gelige mest met tekenen van onvolledige spijsvertering (onverteerde vezels)
- Minder kauwen (50 tot 70 slagen per herkauwprop is ideaal)
- Lager en onregelmatig voederverbruik. Bij acute pensacidose stopt het dier volledig met eten
Hoe kan pensacidose worden voorkomen?
Een aangepast dieet kan verzuring voorkomen.
Het rantsoen van hoogproductief melkvee moet voldoende energie en eiwitten bevatten voor de melkproductie, maar ook genoeg vezels voor een optimale vertering. Met Bicar®Z als standaardingrediënt kunt u een veilig rantsoen samenstellen voor een gezonde pens. Deze natuurlijke buffer houdt de productie en de opname van vluchtige vetzuren in de pens in evenwicht. Het advies is minimaal 250 gram Bicar®Z per dier per dag toe te voegen aan het dagelijkse rantsoen.
Vier liter meer melk per koe
Het team van Bicar®Z heeft meerdere studies uitgevoerd in verschillende landen. Die hebben aangetoond dat 250 tot 300 g Bicar®Z, al dan niet vermengd met het dagelijkse rantsoen, tot 16,5% meer melk leidt. Elke koe produceerde tussen 2,4 en 4 liter meer per dag.
Wanneer een koe minder vezels krijgt, daalt haar herkauwactiviteit en daardoor de speekselproductie. Speeksel bevat bicarbonaat, een bufferstof die van nature zuurpieken in de pens neutraliseert.
Een gezonde koe herkauwt zeven tot negen uur per dag, bij voorkeur liggend. De afmetingen en het comfort van de ligboxen zijn daarom belangrijk. Als de boxen te krap zijn, heeft dat gevolgen voor de herkauwtijd. En te weinig herkauwen vergroot de kans op pensverzuring.
Zorg bij volledig of half gemengde rantsoenen voor een voermengsel waarin selecteren moeilijk is. Koeien weten wat ze lekker vinden (fijne, energierijke delen). Op die manier lopen sommige koeien een verhoogd risico op pensverzuring.
Controleer regelmatig of het rantsoen goed gemengd is. Het rantsoen uitzeven is hiervoor een goede methode. In principe moeten de voerresten zoveel mogelijk lijken op het originele rantsoen.
Voor de vertering van het voedsel is het optimaal snijmais gelijkmatig te hakselen op een lengte van 10 tot 15 millimeter. Zorg daarbij voor een goed gekneusde korrel.
Onbeperkt beschikbaar drinkwater is een voorwaarde voor een optimale benutting van het rantsoen en een gezonde pens.
Wat zijn de gevolgen van verzuring?
Honderden euro’s verlies per koe
Pensverzuring kost veel geld. Uit onderzoek blijkt dat een koe met subklinische pensverzuring per dag gemiddeld 2,7 kilo minder melk geeft. Bovendien bevat die melk minder vet (-0,3%) en eiwitten (-0,12%). Uit diverse onderzoeken is gebleken dat pensverzuring veel voorkomt: 9 tot 27% van de veestapel heeft last van subklinische pensverzuring. Dat kan de veehouder tot honderden euro’s per koe kosten.
Gezondheidsproblemen met gevolgen op lange termijn
Bovendien heeft verzuring gevolgen op lange termijn, want de koe wordt vatbaarder voor aandoeningen als klauwbevangenheid, zoolzweren en verminderde vruchtbaarheid.
Acidose kan klauwbevangenheid veroorzaken
Verzuring verstoort het pensmetabolisme, waardoor er aminen en vasoactieve toxines vrijkomen die door de penswand gaan en vaatvernauwing veroorzaken in de klauw. De verminderde doorbloeding leidt tot anoxie, necrose, verkleuring van het hoorn en zoolbloedingen. Doordat het bloed niet goed circuleert in de klauw, stagneert het boven de hoef en ontstaat er congestie, een van de meest zichtbare tekenen van klauwbevangenheid.
De gevolgen van klauwbevangenheid of laminitis zijn ernstig:
- moeite met bewegen met als gevolg een verlaagde voedselopname, slechte temperatuurregeling, algemene slechte conditie,
- wonden en andere letsels doordat het dier geen goede lighouding aanneemt,
- meer slacht, diverse kosten enz.
Varkens en acidose
Wanneer ze een energierijk voer krijgen, metaboliseren varkens het voer zeer snel en kan het zuur-base-evenwicht worden verstoord, waardoor metabole acidose ontstaat.
Hittestress
Als de temperatuur boven de 20 ° stijgt, raken koeien, varkens en kippen "gestrest", wat resulteert in verminderde productiviteit, gezondheidsproblemen en verminderd welzijn.